Ayağın Anatomik Yapısı Nasıldır? Görevleri Nelerdir?
Vücudun dik pozisyonda olup ayakta kalmasını ve hareket etmesini sağlayan en alttaki organ olan ayağımız çok güzel bir anatomiye sahiptir. Bu yazımızda yürümemizi, koşmamızı, eğilip kalkmamızı ve dengede durmamızı sağlayan ayaklarımızın anatomik yapısı ve görevleri hakkında bilgiler vereceğiz.
Ayağın Görevleri Nelerdir?
Ayağın önemli dört işlevi vardır:
- Vücudun dik ve dengede durmasını sağlar.
- Vücudun tüm ağırlığın taşıyıp ağırlığı ayağın tabanına yapıp duruşun sağlam olmasını sağlar.
- Vücudu hareket ettirmeye yarar ve kuvvetli bir kaldıraç görevi görür.
- Vücuda fazla gelen yükü karşılar. Vücut hareketlerini yumşatır ve dışarı etkilere karşı sert tepki verir.
Ayak Anatomisi
Ayak anatomisi dört gruba ayrılır:
- Kemik
- Eklem
- Deri
- Kas
1-Kemikler
Ayağın kemikleri üç grupta incelenir:
Bilek kemikleri (tarsal): 7 adet
- Topuk kemiği (calcaneus)
- Aşık kemiği (talus)
- Sandal Kemiği (scaphoid)
- Küpsü kemik (cuboids)
- 3 adet konik kemik (cuneiforms)
Tarak kemikleri (metatarsal): 5 adet
Ayağın orta kısmında bulunan tarak kemikleri uzun kemiklerden oluşur ve en büyük görevi parmakların bileğe bağlanmasıdır. Bu kemikler bilek ve parmak kemikleri arasında yer alır.
Parmak kemikleri (phalanges) : 14 adet. Bir ayakta toplam 26 adet kemik bulunur.
Ayak baş parmağında 2 kemik diğer parmaklar 3 tane kemik vardır. Tarak kemiklerle parmak kemikleri bağlayan kemikler bağlantı kemiği, ortadakiler orta kemik ve son uçtaki kemiklere uç kemiği ismi verilmektedir.
Dahası 1.parmak ve 1.tarak kemiği ekleminin hareketini kolaylaştıran ve bu kemiklere bağlanmayan 2 tane de susam kemiği vardır.
2-Eklem
Eklem vücutta iki ya da daha fazla kemik arasında bulunmakta olup birbirlerine ligament adı verilen lif ve doku gruplarıyla bağlanmaktadır. Eklemler arası ve çevresinde bulunan lifler kemikleri burkulmadan korur.
3-Deri
Vücudu baştan ayağa saran deri; kılcal kan damarları, sinir uçları, ter bezleri ve kıl köklerinden oluşur. Deride bulunan sinir uçları sayesinde dokunduğunda hissedilen acı, sıcak, basınç ve soğuk gibi hisleri alıp omuriliğe, ordan da beyne göndermektedir.
4-Kaslar
Kemik çevresindeki kaslar kemiklerin hareket kapasitesini ve gücünü arttırmaktadır. Kasların yaptığı gevşeme ve kasılma hareketleri ile iki zıt kasın uçlarını kemik ile birleştirmektedir ki bu sayede kas gücünü kemiklere göndermektedir.
Ayağın alt tarafındaki kaslar parmak hareketlerini kontrol ederken ayakta üzerindeki kaslar iskelet yapısını düzenlemektedir.
Bir ayakta toplam 28 kemik, 30 eklem ve 100’den fazla kas, bağ ve doku bulunmaktadır ki bütün bu yapılar ayağı destekler, dengeler ve hareketini arttırır. Ayaktaki yapılar şu şekildedir:
Kemikler
Ayağın yaklaşık olarak 4’te 1’i kemiklerden oluşur. Bu kemikler:
Aşık kemiği: Ayağın üstündeki kemik olan aşık kemiği alt bacaktaki iki kemik, tibia ve fibuladan oluşmaktadır.
Topuk kemiği: Ayaktaki en büyük kemik olan topuk kemiği ayağın alt arka kısmında yer alır.
Bilek kemikleri:
Tarak kemikleri: Ayağın önünü oluşturan 5 kemiktir.
Falanks: Ayak parmakları 14 kemikten oluşur. Baş parmak iki falanktan (distal ve proximal), diğer parmaklar üç falankstan oluşur.
Sesamoid (susam kemiği): Ayak topundaki ilk metatars başının altında yatan bezelye şeklinde iki küçük kemiktir.
Eklem
Ayaklardaki eklemler, bu kemiklerin iki veya daha fazlasının birleştiği yerde oluşur. Baş parmak dışında her parmakta 3 eklem bulunur, bunlar:
Metatarsophalangeal eklem (MCP): Parmak sonundaki eklem.
Proximal interphalangeal eklem (PIP): Parmağın ortasındaki eklem.
Distal phalangeal eklem (DP) : Parmağın ucuna en yakın eklem.
Her baş parmakta bulunan eklemler:
- Metatarsofalangeal eklem
- İnterfalangeal eklem
Eklemler oluşturmak üzere birleştikleri kemiklerin yüzeyleri, hareket ettiklerinde yumuşakça kaymalarını sağlayan kıkırdak bir tabaka ile kaplıdır.
Kas
Ayakta bulunan 20 kas ayağa şeklini verir, destekler ve hareket etmesini sağlar. Ayakta bulunan ana kas grupları şunlardır:
- Tibial posterior kası; ayak kıvrımını destekler.
- Tibialis anterioe; ayağın yukarı doğru hareket etmesini sağlar.
- Tibialis peroneal; ayak bileğinin dış tarafındaki hareketi kontrol eder.
- Ekstensor;ayak parmaklarının yükseltilmesine yardımcı olur ve bu sayede adım atmayı sağlar.
- Fleksör; ayak parmaklarını dengede kalmasına yardımcı olur.
Bağ ve Kirişler
Birçok kiriş yani sinir ve bunların kemiklere bağladığı kas ve bağlar ayak tabanını oluşturur.
Ayaktaki ana kiriş aşil kirişidir. Bu kiriş baldır kasından topuğa kadar uzanır ve koşmayı, zıplamayı, merdivenleri çıkmayı ve parmak uçlarında durmayı sağlamak gibi önemli görevlere sahiptir.
Ayaktaki ana bağlar şunlardır:
Plantar Fasiit: Ayaktaki en uzun bağ olan plantar fasiit ayağın tabanı boyunca topuktan ayak parmaklarına uzanır. Bu bağ gerilme ve daralma hareketleri sayesinde vücudun dengede kalmasına yardımcı olur ve yürüyüş için ayağa güç verir.
Plantar kalkaneonaviküler bağ: Topuk kemiği ile naviküleri bağlayan ve ayrıca aşık kemiğinin başını destekleyen ayak tabanında bulunan bağdır.
Calcaneocuboid bağ: Topuk kemiğini ve tarsal kemikleri yani bilek kemiklerini birbirine bağlayan ve plantar fasiitin ayak kemerini desteklemesine yardımcı olan bağdır.