Uzuv Kopması Durumunda Yapılması Gerekenler
Uzuv kopmaları iş kazaları, bombalanma, trafik kazası vb nedenlerden dolayı meydana gelen yaralanmalara denir. Uzuv kopmaları, kazayı yaşayan ve tanıklık eden kişileri psikolojik olarak son derece derinden etkilemektedir. Burun, çene, kol, kulak, bacak, el ve ayak parmakları uzuv kopması konusunda en sık karşılaşılan vakalardır. Herhangi bir uzuv kopması vakasını takip eden ilk 24 saat içerisinde gerekli koşulları taşıyan bir hastanede uzuv profesyonelce dikildiğinde eski işlevini yitirmeyebilir. Uzuv kopması gibi bir durumla karşı karşıya kalındığında kazazede en yakın sağlık kuruluşuna götürülmeli veyahut hiç risk alınmadan 112 Acil Yardım Merkezine çağrıda bulunulmalıdır.
Uzuv kopma vakaları “tam kopma” ve “kısmi kopma” olarak iki temel grupta incelenir. Uzvun vücut ile olan bağının tamamen koptuğu durumlara tam kopma adı verilir ve uzvun vakit kaybedilmeden yerine dikilmesi gerekmektedir. Vücuttan tamamen ayrılmamış, bir kısmı kesilmiş veya kopmuş olan vakalara ise kısmi kopma adı verilir.
Herhangi bir kısmı kopma durumunda tüm damarlar tahrip olmamış ise kazazedenin bir sağlık kuruluşuna götürülme zamanı tam kopma durumuna kıyasla daha az önemlidir. Bunun sebebi tahrip olmayan damarların bir kısmı kopmuş olan uzvu canlı tutmaya devam ettirecek olmasıdır. Ancak tüm damarların tahrip olduğu kısmi kopmalarda müdahale süresi en az tam kopmalar kadar önemlidir. Fakat her ne olursa olsun kazanın gerçekleşmesinin ardından kişi mümkün olan en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna yetiştirilmelidir. Bu sayede kopan uzvun başarılı bir şekilde dikilme olasılığı daha da artırılabilir. Kopan uzvun yerinde dikilmesi işlemine tıp literatüründe “replantasyon” adı verilmektedir. Maalesef ki her kopma vakasında replantasyon işlemi uygulanması mümkün olamamaktadır. Kazazedenin hastaneye getirilme süresi, o an ki sağlık durumu ve klinikteki materyallerin replantasyon işlevine elverişliliği uzvun yerine dikilmesinde ki başarı oranını belirleyici unsurlardır.
Normal şartlar çerçevesinde kopan uzvun 2 saat içerisinde yerine dikilmesi gerekmektedir. Fakat kopan uzvun boyutuna ve muhafaza edildiği şartların uygunluğuna bağlı olarak bu süreyi 6-12 saati arasına çıkarmak mümkündür. Ancak az öncede belirtildiği gibi kazazede mümkün olan en kısa sürede sağlık kuruluşuna getirilmelidir. Uzvun kopan parçası uç kısımlara yaklaştıkça dikilmesi de o kadar zor olacaktır. Böyle bir işlem için büyük bir cerrahi marifet ve gerekli ekipmanların klinikte bulunması gerekmektedir.
Dikim işlevi sonrasında kazazedenin ve işlemi gerçekleştiren cerrahın acele etmemesi gerekir. Keza bir replantasyon işlemi uzvun kopma oranına bağlı olarak 2 ile 14 saat arasında sürebilmektedir. Ayrıca birden fazla uzvun kopması (birkaç parmak veya iki kol birden) halinde bu süre daha da uzayabilmektedir. Aynı şekilde iyileşme sürecide uzvun kopma oranına bağlı olarak 2 ay ile 2 sene arasında seyredecektir. Ek olarak gerekli durumlarda ilk işlemi takip eden diğer haftalar birkaç cerrahi operasyon yapılabilmektedir.
Replantasyon işlemi mühim bir konudur ve her sağlık kuruluşunda yapılamayacağı göz ardı edilmemelidir. Gerekli eğitimleri almış bir doktora ve operasyon için gerekli materyallere sahip bir mikrocerrahi merkezine müracaat edilmelidir. Fakat olayın üzücü tarafı ise bu tip merkezler hala yeterli sayıda değiller.
Uzuv Kopması Durumunda İlk Yardım Uygulama Tekniği
- 1-Kazazede sırt üstü yatırılır.
- 2-Kişinin bacakları 30 cm civarı yükseltilerek şok pozisyonu adı verilen konuma getirilir.
- 3-Kopan uzvun kanama durumu kontrol edilir ve gerekli yerler tampon yapılarak kapatılır.
- 4-Kanamanın durması amacı ile damarların yoğun bulunduğu noktalara baskı uygulanır.
- 5-Tüm bu yöntemlere rağmen kanamanın önüne geçilememiş ise turnike yapılır.
- 6-Turnike yapılmasının ardından, turnike bölgesi iyice sıkıştırılır ve kanama kontrol altına alınır.
- 7-Kopan parça temiz nemli bir beze (mümkünse sargı bezi) sarılır ve su geçirmez ağzı kapalı bir plastik torbaya yerleştirilir,
- 8-Bu torba içerisinde buz ve su olan bir diğer torbanın veya kovanın içine konur,
- 9-İkinci torba yada kova buzla dolu olmalıdır. Genelde 1 ölçek su, 2 ölçek buz olur. Bu şekilde, kopmuş uzuv parçasının buz ile direkt teması önlenmiş ve soğuk bir ortamda taşınması sağlanmış olur.
- 10-Torba kazazede ile aynı araca konur ve üzerine hastanın adı ve soyadı yazılır. Hemen ardından en yakın sağlık kuruluşuna sevk edilir.
- 11-Acil Yardım Merkezini (112) olay hakkında bilgilendirilir.
Kopan Bir Uzuv Nasıl Taşınmalıdır?
Hasta olay yerinden kaldırıldıktan sonra yetkili acil sağlık birimleri haberdar edilir. İlk olarak kopan uzuv varsa steril su ile yıkanır ve temizlenmesi sağlanır. (genelde streril su bulunamaz, bu durumda normal su kullanımı yapılmamalıdır) Ardından ıslak gazlı bez ile sarılır. Sonrasında uzuv hava ve su geçirmeyen bir torbanın içine koyulur. Bu torba içi buz ve su dolu bir kaba yerleştirilir. Böylelikle uzvun 8 saat boyunca korunması sağlanır.
Uzvun vücuttan ayrılan kısmı kirlenmiş ise steril su ile yıkanmalıdır. (bu işlemede sağlık birimlerince yapılır)
Kanayan uzva bir bez yada kemerle turnike yapmaktan kaçınılmalıdır. Böyle bir vaziyette toplardamar dolaşımı kesilecek fakat atardamar dolaşımı tam olarak kesilemeyecektir. Bu sebeple yaranın daha fazla kanamasına yol açılabilmektedir.
Uzvun koptuğu bölge bol miktarda gazlı bez ile sıkı bir biçimde çevrelenmeli ve bölge kalp hizasından yukarıda tutulmalıdır. Bu sayede kanamayı durdurabilirsiniz.
Kazazede herhangi bir şekilde sıvı yada yiyecek yememelidir. Hastaneye ulaşıldığında acilen ameliyata alınabileceği için bu durum sakıncalı olabilmektedir.