Çölyak sindirim sisteminde ince bağırsak emilim bozukluğuna neden olan emilim hastalığıdır. Kısaca çölyak hastalığı nedir neden olur, savunma sisteminin ince bağırsakların gluten alımına karşı verdiği zararlı bir reaksiyondur. Bu neden ile çölyak hastalığı otoimmün hastalığı olarak sınıflandırılır.
Gluten proteinler bir birine bağlanınca elastiki ve yapışkan bir hal alırlar, işte gluten budur. Tahıllardan, buğday, arpa, çavdar ve yulaf unları su ile karışıp, hamur haline geldiğinde mayalanması ve bir arada bulunması gluten sayesinde olmaktadır.
Çölyak hastalığı, bazen hamilelikte veya doğum esnasında meydana gelebilir. Veya viral enfeksiyon, yani çeşitli virüslerin bir araya gelmesinden kaynaklanan bağışıklık sistem bozukluğu kaynaklı olabilir. Duygusal travmalar sonucuda çölyak hastalığı birden ortaya çıkabilir.
Çoçuklarda çölyak hastalığı belirtileri
Çocuğun akrabalarında, Çölyak hastalığı, Down sendromu, Turner sendromu Williams Tip 1 diabet, hastalıklarında biri ve daha fazlası varsa, 3 yaşından itibaren çölyak testi yapılması gerekir. İki yaşından küçük bebeklerde fiziksel gelişememek, iki yaşın üstünde ise kısa boylu ve zayıflık daha belirgin bir belirtidir. Gelişme çağındaki çocuklarda çölyak hastalığı nasıl anlaşılır;
- Akranlarına göre daha kısa ve daha zayıf olabilirler.
- Gelişiminde bariz gerileme ve ergenliğe girememesi.
- Kronik kabızlık ve tekrarlayan sindirim sistemi problemleri
- Tekrarlayan ve geçmeyen karın ağrısı ve kusma.
- Çeşitli diş ve diş eti problemleri ve hastalıkları.
- Nedeni belli olmayan tedavi edilemeyen kansızlık.
Yetişkinlerde çölyak hastalığı belirtileri
Aşağıdaki belirtilere yetişkinler, çocuklar ve kadınlarda görülebilen ortak ve genel belirtilerdir. Aşağıdaki ortak belirtiler belli bir nedene veya hastalığa bağlı değilse hemen çölyak testi yaptırın. Bebeklik ve çocukluk çağındaki beslenmeye göre çölyak hastalığın ortaya çıkması ve belirtileri bir birinden değişik olabilir.
- Kronik ishal, bulantı, kusma, şişkin ve karın ağrısı.
- İştahsızlık ve halsizlik, kilo kaybı ve zayıflık.
- Eklem ve kas ağrıları, osteoporoz kemik hastalığı.
- Deri iltihaplar ve tedavi edilemeyen kansızlık.
- Dikkat dağınıklığı, depresif ruh hali, endişe ve kaygı
- Adet düzensizlikleri ve tekrar eden düşükler.
- Ağız içinde solgun şekilde yaralar.
- (Ağız yaraları otoimmün hastalıkların ortak belirtisidir.)
Çölyak hastalığını teşhisi
Çölyak hastalarının bazılarında hiç bir belirti ortaya çıkmaz, bunu nedeni ince bağırsağın sağlam kısımları emilimi yapmaya devam etmesidir. Fakat bu durum uzun dönemde daha büyük problemlere neden olmaktadır.
Genetik yatkınlık nedeni ile çölyak hastalığı riski altında olan kişilere çölyak hastalığı kan taraması gultene karşı verdiği antikor cevabıdır.
Test öncesi gluten içeren yiyecekler tüketilir ve kan tahlilinde gluten seviyesine karşı vücudun verdiği antikor tepkisi ölçülür. Gluten antikor cevabı yüksek çıkarsa endoskopi ile ince bağırsaktan parça alınıp biyopsi yapılır ve çölyak teşhisi konulur.
Çölyak hastalığı tedavisi
Çölyak hastalığının tedavisi, bir ömür boyu devam etmesi gereken gultensiz diyet, yani gluten içeren gıdaları yememek. Çölyak hastaları gultensiz diyet başladığı anda çölyak hastalığı belirtileri azalmaya başlar ve 6 ay içinde tamamen iyileşirler.
Geç teşhis edilen veya diyeti bırakanlar için çölyak hastalığı ölümcülmüdür, evet kolon kanseri ve bir çok hayati riskler taşıyan ölümcül bir hastalıktır.
Sıfır tolerans gluten çölyak hastaları, en ufak gluten içeren bir gıda maddesi tüketemez. Glutensiz diyet programı en ince ayrıntısına kadar diyetisyen tarafından hazırlanmalı. Çölyak hastaları belli aralıklarda doktor kontrolünden geçmeli ve sonuçlar değerlendirilmelidir.
Gluten içeren gıdaların listesi;
Tahıllardan buğday, arpa, çavdar ve yulaf ve bu tahıllardan yapılan ekmek pasta çörek, ve bu tahıllardan katkı olan işlenmiş ürünler glutenlidir.
- Un, kepekli, buğdaylı çavdarlı yulaflı ekmek, bulgur, makarna, kuskus, kepekli bisküvi, kraker.
- Tavuk balık gibi kızartmalarda kullanılan galeta unlu kızartmalar, hazır köfte, hazır çorba.
- Mısır gevreği, lokum, cips gibi bazı baharat karışımları, salata sosları bazı aromalı kahveler.
- Bazı kabartma tozları, malt sirkesi, arpa ve malt içeren bira votka ve cin alkollü içecekler.
Not; Yukarıdaki yasak gıdaların glutensiz olanları marketlerde satılmaktadır.
Glutensiz beslenme ve gluten içermeyen gıdalar şunlardır;
Glutensiz un çeşitleri
Mısır unu, karabuğday unu, çiğ karabuğday unu, nohut unu, soya unu, darı unu, pirinç unu, keçiboynuzu unu, kinoa unu, badem unu, patates unu, fındık unu ve kestane unu.
Tüm bakliyat çeşitleri
Kuru fasulye, nohut, barbunya, soya fasulyesi, kırmızı ve yeşil mercimek, börülce.
Et çeşitleri
Tavuk, hindi, koyun ve sığır etleri, balık ve av etleri. (Un ve galeta ununa batırılmamış olacak) konserve balık ve bazı sosis çeşitleri.
Sebze çeşitleri
Tüm sebze çeşitleri, taze dondurulmuş ve konserve
Süt ve peynir çeşitleri
Süt, doğal yoğurt, krem pastörize ve tüm beyaz peynir çeşitleri, yıllanmış peynir çeşitleri, mozaarella, kaşar peynir ve parmesan peynir.
Yağ çeşitleri
Tereyağ, zeytinyağı ve diğer bitkisel sıvı yağlar, margarin.
Meyve çeşitleri
Bütün meyve çeşitleri, kurutulmuş meyveler ve meyve suları
Baharat çeşitleri
Tuz, karabiber, acı biber tozları, zencefil, tarçın, domates salçası ve kuru hardal.
Tatlı çeşitlerinden
Bal, reçel, şeker, esmer şeker, çikolata, saf kakao, hindistan cevizi, jöle, pirinç pudingler ve krema.